Khứu giác là một trong năm giác quan của con người và động vật. Giác quan này có tác dụng cảm nhận mùi thông qua việc hít thở thông thường hay bằng hành vi đánh hơi. Ở người cơ quan này là mũi. Ở các động vật bậc cấp, giác quan này có vai trò rất quan trọng; ở người vai trò của khứu giác có phần giảm sút.
Mua bộ khứu giác chính hãng tại đây: MUA NGAY
Mất khứu giác (anosmia) là tình trạng mất mùi hoàn toàn, người bệnh không thể ngửi được một hoặc nhiều mùi khác nhau. Khi mất khứu giác chỉ xảy ra ở 1 bên thường người bệnh khó có thể tự nhận ra.
Giảm khứu giác (hyposmia) là tình trạng mất mùi một phần.
Loạn khứu giác/ảo giác khứu giác (parosmia/phantosmia) là tình trạng mà người bệnh ngửi mùi khác với mùi thực tế hoặc mùi hôi mà người khác không thể ngửi thấy. Thường không do nguyên nhân trực tiếp ở mũi, có liên quan đến các rối loạn tâm thần, thần kinh và nội tiết.
Hầu hết bệnh nhân bị mất khứu giác có nhận thức bình thường về các chất mặn, ngọt, chua và đắng nhưng không phân biệt được vị ngon, điều này phụ thuộc chủ yếu vào khứu giác. Do đó, họ thường phàn nàn về việc mất vị giác do không thưởng thức được đồ ăn.
Lưu ý: Trong phạm vi bài viết này, để người đọc có thể dễ dàng theo dõi, tôi xin được gọi chung cho các loại rối loạn khứu giác nêu trên là “mất khứu giác”.
Mất khứu giác có nguy hiểm không?
Người bị mất khứu giác có thể không phát hiện ra các mùi gây hại như rò rỉ ga, hóa chất độc hại hoặc khói sinh ra khi có hỏa hoạn,… gây ra những hiểm họa khôn lường. Hoặc có thể ăn phải thực phẩm ôi thiu mà không biết, dẫn đến bệnh lý nhiễm trùng đường tiêu hóa. Hoặc nhẹ nhàng hơn là gây ảnh hưởng chất lượng cuộc sống do ăn không ngon miệng.
Mua bộ khứu giác chính hãng tại đây: MUA NGAY
Bộ máy khứu giác hoạt động như thế nào?
Khứu giác là giác quan đầu tiên chúng ta sử dụng khi vừa chào đời và trung bình cứ mỗi 50 gene lại có 1 gene được giành cho giác quan này.
Giác quan khứu giác của con người kém phát triển so với hầu hết động vật có vú và côn trùng. Có khoảng 30000 mùi khác nhau trong khí quyển, con người có thể tiếp nhận được khoảng 10000 mùi nhưng chỉ có khả năng phân biệt khoảng 200 mùi.
Để ngửi được bình thường phải hội tụ đủ 3 yếu tố sau:
+ Sự toàn vẹn về đường dẫn truyền thấn kinh khứu giác
+ Sự thông thoáng của đường hô hấp mà cụ thể là không khí phải đến được vùng ngửi.
+ Chất phải ngửi được (bay hơi, tan được trong nước và mỡ, có ít nhất 1015 các phân tử mùi trong 1mL không khí)
Sự mẫn cảm khứu giác cũng tùy thuộc vào sự đói, sự thèm ăn. Một số mùi khi đói ngửi tốt hơn khi no là do chức năng điều hòa sinh lý của cơ thể.
Hoạt động của khứu giác của chúng ta có thể tóm tắt như sau:
+ Phân tử mùi trong không khí đến vùng ngửi của mũi (trần của mỗi hốc mũi), được các tế bào khứu giác tiếp nhận và tín hiệu về trung ương dưới dạng xung thần kinh.
+ Các xung thần kinh sẽ đến hành khứu giác rồi sau đó đến đồi thị và cuối cùng là vỏ não.
+ Vỏ não sẽ phân tích và giúp chúng ta nhận ra mùi hương đó gì.
Các nguyên nhân nào gây mất khứu giác?
Nguyên nhân gây mất khứu giác có thể chia làm 2 loại là:
Mất khứu giác dẫn truyền (do không thở được qua mũi)
+ Khối u như polyp mũi, u xơ vòm mũi họng, V.A quá phát, u ác ở mũi.
+ Các trường hợp biến dạng cấu trúc xương/sụn bên trong hốc mũi.
+ Các trường hợp viêm mũi xoang nhiễm trùng, vận mạch, di ứng.
Mất khứu giác tiếp nhận (do tổn thương các phần trung ương, đường hô hấp không bị tắc nghẽn, chủ yếu thường do tổn thương ở tại biểu mô khứu giác)
Tỉ lệ bệnh nhân mất khứu giác liên quan với Covid-19
Theo NHS (Anh), 3 triệu chứng chính của Covid-19 là: 1) sốt, 2) ho liên tục mới xuất hiện, 3) mất khứu giác và / hoặc vị giác. Ở một số người chỉ 1/3 số triệu chứng này có thể là biểu hiện lâm sàng duy nhất của Covid-19 do đó mất khứu giác hoặc vị giác đột ngột có liên quan đến Covid-19, ngay cả khi không có các triệu chứng khác như sốt và ho dai dẳng
Tỷ lệ mất khứu giác chính xác ở Covid-19 thay đổi đáng kể tùy thuộc vào cỡ mẫu nghiên cứu và các đặc điểm đoàn hệ khác nhau, tỉ lệ ước tính được của mất khứu giác ở khoảng 20-50% tổng số bệnh nhân trên toàn thế giới.
Các nghiên cứu khác nhau đã chỉ ra rằng mất khứu giác và vị giác trong Covid-19 phổ biến hơn ở những người trẻ tuổi hơn so với những bệnh nhân lớn tuổi và không có sự khác biệt lớn giữa nam và nữ, mặc dù một vài nghiên cứu cho thấy phụ nữ trẻ có chỉ số BMI cao.
Một số nghiên cứu đã chỉ ra tỷ lệ mất khứu giác ở các nước phương Tây cao hơn so với các nước Đông Á - mặc dù điều này có thể một phần là do báo cáo không đầy đủ về tất cả các triệu chứng, cũng như một số biến thể virus tiềm ẩn hoặc sự khác biệt về gen của vật chủ.
Cơ chế mất mùi trong Covid 19?
Cơ chế mất mùi cơ bản trong Covid-19 vẫn đang được nhiều nhà nghiên cứu tìm hiểu một cách đầy đủ. Tuy nhiên, một số giả thuyết và quan sát ban đầu có thể giải thích tại sao việc mất khứu giác và vị giác xảy ra dễ dàng hơn nhiều ở bệnh nhân Covid-19.
Ở những người bị nghẹt mũi và chảy nước mũi, sự tắc nghẽn vật lý của mũi với chất nhầy ứ đọng sẽ làm giảm giảm khứu giác như ở các bệnh nhân mắc SARS, cảm lạnh và cúm. Tuy nhiên, phần lớn bệnh nhân Covid-19 bị mất khứu giác thường không bị nghẹt mũi hoặc chảy nước mũi. Vậy mất khứu giác ở bệnh nhân Covid-19 phải do cơ chế khác nữa.
Tế bào thần kinh khứu giác dường như không có các thụ thể liên kết với SARS-CoV-2: ACE2 hoặc TMPRSS2. Do đó, sự xâm nhập trực tiếp của virus SARS-CoV-2 vào các neuron khứu giác trong mũi hoặc vào hành khứu giác (thuộc não) là rất khó xảy ra (nhưng cũng có vài nghiên cứu gần đâu chỉ ra rằng virus SARS-CoV-2 lại có thể xâm nhập vào dây thần kinh khứu giác). Sự hiện diện của SARS-CoV-2 trong não có thể là do những đường khác như các dầu tận cùng của dây thần kinh sinh ba (dây thần kinh sọ số 5).
Mặc dù các tế bào thần kinh khứu giác không biểu hiện ACE2 / TMPRSS2, có một loại tế bào khác trong mũi nằm bên cạnh các tế bào thần kinh khứu giác được gọi là tế nâng đỡ (sustentacular cell/ supporting epithelial cell) biểu hiện cả ACE2 và TMPRSS2. Các tế bào này có chức năng hỗ trợ cho các tế bào thần kinh khứu giác trong mũi và có thể chết do nhiễm trùng.
Tuy nhiên, việc mất đi các tế bào nâng đỡ không dẫn đến cái chết của các tế bào thần kinh khứu giác mà gây ra rối loạn chức năng cảm giác (gây ra bởi sự co lại của lông mao), điều này có thể giải thích cho việc mất khứu giác đột ngột.
Mất mùi trong Covid 19 có thể hồi phục không?
Khi các tế bào nâng đỡ chết đi, tế bào gốc của cơ thể sẽ nhanh chóng tái tạo các tế bào nâng đỡ mới trong khoảng 3-7 ngày. Sau đó trong khoảng 1-2 ngày tiếp theo, các lông mao trên tế bào thần kinh khứu giác được tái tạo, cho phép các chất tạo mùi một lần nữa liên kết với các tế bào thần kinh và khứu giác phục hồi bình thường trong vòng 1-2 tuần.
Một tỷ lệ nhỏ bệnh nhân Covid-19 mất khứu giác có thể xảy ra lâu hơn, trong vài tuần hoặc có thể vài tháng. Lý do là có thể một vùng lớn hơn của mũi bị ảnh hưởng với nhiều tế bào biểu nâng đỡ bị tổn thương dẫn đến các tế bào thần kinh khứu giác bị chết và do đó cần nhiều thời gian hơn để tái tạo.
Một số bệnh nhân cũng có thể bị cơn bão cytokine (TNF-alpha tăng cao) cũng có thể dẫn đến cái chết của tế bào thần kinh.
Chó đánh hơi phát hiện người mắc Covid-19
Với khứu giác được cho là tốt hơn chúng ta từ 1000 đến 10000 lần, loài chó ngày nay làm được mọi công việc. Chúng có thể phát hiện ra các dấu hiệu ban đầu của bệnh Parkinson, bệnh tiểu đường, một số loại ung thư, cơn động kinh sắp xảy ra, bệnh sốt rét, cùng các bệnh khác.
Các chú chó làm nhiệm vụ có thể nhiễm virus SARS-CoV-2 nhưng không gây các ảnh hưởng như loại virus này tác động lên con người và các nghiên cứu cũng chưa ghi nhận bất kỳ trường hợp nào lây nhiễm SARS-CoV-2 từ chó sang người.
Tuy được đánh giá là phương pháp mới tiềm năng, ít tốn kém và nhanh chóng nhưng cũng có một số các thách thức. Nhiều quốc gia trên thế giới đã và đang tiến hành thêm các nghiên cứu và thử nghiệm trước khi ứng dụng vào thực tế.
Điều trị mất khứu giác như thế nào?
Để điều trị mất mùi phải tìm nguyên nhân cụ thể
Nếu là nguyên nhân dẫn truyền cần phải phẫu thuật lấy bỏ các khối u, dị hình cách ngăn phần cao, đảm bảo mũi thông thoáng để không khí lên được vùng ngửi, điều trị tích cực các ổ viêm nhiễm.
Nếu là nguyên nhân tiếp nhận thì cần phải có sự phối hợp giữa các chuyên khoa để khắc phục.